در نظام پرداخت الکترونیکی کشور، یکی از مهمترین ارکان زیرساختی، شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت است که با نام «شاپرک» شناخته میشود. این شرکت با شناسه ملی ۱۰۳۲۰۷۱۸۴۷۰ و شناسه ثبت ۴۲۰۰۱۳ و تاریخ تاسیس ۱۳۹۰ نقش محوری در ساماندهی، مدیریت و نظارت بر تراکنشهای پرداخت مبتنی بر کارت بانکی در ایران ایفا میکند و عملاً تمامی پرداختهای الکترونیکی کارتمحور، چه در بستر اینترنت و چه در ابزارهای پرداخت حضوری، در چارچوب شبکهای انجام میشوند که این شرکت متولی آن است.
شناخت دقیق جایگاه شاپرک برای پذیرندگان، کسبوکارهای آنلاین، فعالان حوزه پرداخت و حتی کاربران نهایی اهمیت بالایی دارد، زیرا بسیاری از الزامات فنی، حقوقی و اجرایی پرداختهای الکترونیکی مستقیماً از طریق این شبکه تعریف و اعمال میشود.
وظیفه شاپرک
شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت، وظیفه ایجاد، راهبری و نظارت بر شبکه پرداخت الکترونیکی کارت در کشور را بر عهده دارد. این شبکه بهعنوان بستر متمرکز تبادل تراکنشهای پرداخت کارتمحور بین بانکها، شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت و پذیرندگان عمل میکند.
بهطور مشخص، شاپرک مسئول موارد زیر است:
- ایجاد چارچوب یکپارچه برای پردازش تراکنشهای پرداخت الکترونیکی کارت
- نظارت بر عملکرد شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت در چارچوب ضوابط ابلاغی
- اعمال استانداردهای فنی، عملیاتی و نظارتی در شبکه پرداخت
- مدیریت اتصال ابزارهای پرداخت مانند پایانههای فروش و درگاههای پرداخت اینترنتی به شبکه بانکی
شاپرک خود ارائهدهنده مستقیم خدمات پرداخت به پذیرندگان یا دارندگان کارت نیست، بلکه بهعنوان نهاد واسط و ناظر، بستر انجام این خدمات را برای بازیگران مجاز فراهم میکند.
تاریخچه یا شروع فعالیت شاپرک
بر اساس اطلاعات منتشرشده، شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت در سال ۱۳۹۰ با هدف ساماندهی نظام پرداخت الکترونیکی کشور و ایجاد یک ساختار متمرکز برای مدیریت تراکنشهای کارتمحور تأسیس شد. شکلگیری این شرکت در ادامه سیاستهای بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای نظمبخشی به بازار پرداخت و افزایش شفافیت، امنیت و یکپارچگی در این حوزه انجام گرفت.
از زمان آغاز فعالیت، شاپرک بهعنوان یکی از اجزای کلیدی زیرساخت مالی کشور شناخته میشود و فعالیت آن در ارتباط مستقیم با بانکها و شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت توسعه یافته است.
مهمترین خدمات و مأموریتهای شاپرک
مأموریت اصلی شاپرک، مدیریت و نظارت بر شبکه پرداخت الکترونیکی کارت است. در این چارچوب، خدمات و وظایف این شرکت شامل موارد زیر میشود:
- راهبری شبکه پرداخت الکترونیکی کارت در سطح کشور
- نظارت بر اجرای ضوابط و مقررات پرداخت الکترونیکی توسط شرکتهای مجاز
- ایجاد بستر فنی متمرکز برای تبادل امن تراکنشهای کارت بانکی
- کنترل و پایش فرآیندهای عملیاتی پرداخت با هدف حفظ سلامت شبکه
- هماهنگی بین بانکها و شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت در حوزه پرداخت کارتمحور
تمامی تراکنشهای پرداخت الکترونیکی کارت که از طریق ابزارهای پرداخت رسمی انجام میشوند، در چارچوب شبکهای صورت میگیرند که شاپرک متولی آن است.
نحوه دریافت خدمات یا درگاه
شاپرک بهصورت مستقیم خدماتی مانند درگاه پرداخت اینترنتی یا پایانه فروش را به پذیرندگان ارائه نمیدهد. پذیرندگان برای دریافت این خدمات باید از طریق شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت که مجوز فعالیت دارند اقدام کنند.
این شرکتهای مجاز پس از اتصال به شبکه شاپرک و رعایت الزامات تعیینشده، امکان ارائه ابزارهای پرداخت را به پذیرندگان خواهند داشت. به این ترتیب، ارتباط پذیرنده با شبکه شاپرک بهصورت غیرمستقیم و از طریق ارائهدهندگان خدمات پرداخت برقرار میشود.
مخاطبان شاپرک
شبکهای که شاپرک مدیریت میکند، طیف گستردهای از ذینفعان را پوشش میدهد، از جمله:
- پذیرندگان حضوری و آنلاین که از ابزارهای پرداخت کارتمحور استفاده میکنند
- شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت
- بانکها و مؤسسات مالی
- کسبوکارهای اینترنتی که پرداخت الکترونیکی بخشی از فرآیند فروش آنهاست
در عمل، هر فرد یا کسبوکاری که از پرداخت الکترونیکی مبتنی بر کارت بانکی استفاده میکند، بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم با شبکه شاپرک در ارتباط است.
مقایسه مختصر با سایر بازیگران
در اکوسیستم پرداخت الکترونیکی کشور، بازیگران متعددی حضور دارند که هرکدام نقش مشخصی ایفا میکنند. شاپرک در این میان نقش ارائهدهنده خدمت به پذیرنده را ندارد، بلکه نقش آن ایجاد بستر، نظارت و هماهنگی است.
در مقابل، شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت، درگاههای پرداخت اینترنتی و پایانههای فروش را به پذیرندگان عرضه میکنند و فعالیت آنها در چارچوب ضوابط و شبکهای است که شاپرک مدیریت میکند. به همین دلیل، جایگاه شاپرک با سایر بازیگران اجرایی حوزه پرداخت تفاوت ماهوی دارد.
جایگاه شاپرک در ساختار نظام پرداخت کشور
در ساختار نظام پرداخت الکترونیکی ایران، هر نهاد نقش مشخص و تفکیکشدهای دارد. شاپرک بهعنوان متولی شبکه پرداخت الکترونیکی کارت، در لایه زیرساختی و نظارتی قرار میگیرد. این شرکت نه در لایه صدور کارت فعالیت میکند و نه مستقیماً با پذیرنده قرارداد تجاری منعقد مینماید.
جایگاه شاپرک بهگونهای تعریف شده است که ارتباط بین بانکها و شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت را در یک چارچوب متمرکز و استاندارد مدیریت کند. به همین دلیل، بسیاری از فرآیندهای عملیاتی پرداخت، بدون آنکه برای پذیرنده قابل مشاهده باشد، در سطح این شبکه انجام میشود.
ارتباط شاپرک با بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
بر اساس اطلاعات رسمی منتشرشده، شاپرک تحت نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند. سیاستگذاری کلان، تعیین ضوابط و مقررات عمومی حوزه پرداخت الکترونیکی در سطح حاکمیتی انجام میشود و شاپرک مجری و ناظر اجرای این سیاستها در شبکه پرداخت کارتمحور است.
این ارتباط باعث میشود تصمیمات کلان نظام بانکی، از طریق شبکه شاپرک به شرکتهای فعال در حوزه پرداخت ابلاغ و عملیاتی شود. در نتیجه، شاپرک نقش واسط اجرایی بین سیاستگذار پولی و بازیگران عملیاتی حوزه پرداخت را ایفا میکند.
نقش شاپرک در پرداختهای اینترنتی
پرداختهای اینترنتی مبتنی بر کارت بانکی، بخشی از شبکه پرداخت الکترونیکی کارت محسوب میشوند و در چارچوب فنی و عملیاتی شاپرک انجام میگیرند. درگاههای پرداخت اینترنتی که توسط شرکتهای مجاز ارائه میشوند، پس از اتصال به شبکه شاپرک امکان پردازش تراکنش را خواهند داشت.
از منظر پذیرنده، فرآیند پرداخت اینترنتی ممکن است صرفاً به یک صفحه پرداخت خلاصه شود، اما در پشت صحنه، تبادل اطلاعات تراکنش، کنترلهای لازم و مسیریابی پرداخت در بستر شبکهای انجام میشود که شاپرک مسئول مدیریت آن است.
نقش شاپرک در پرداختهای حضوری و پایانههای فروش
پایانههای فروشگاهی (POS) نیز بخشی از شبکه پرداخت الکترونیکی کارت هستند. هر تراکنش انجامشده از طریق این پایانهها، در چارچوب ضوابط و زیرساخت شاپرک پردازش میشود.
اتصال پایانههای فروش به بانکها و شبکه بانکی کشور از طریق شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت انجام میشود، اما هماهنگی و استانداردسازی این ارتباط در سطح شبکه، بر عهده شاپرک است. به این ترتیب، یکپارچگی عملکرد پایانهها در سراسر کشور حفظ میشود.
شاپرک و الزامات فعالیت شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت
شرکتهایی که قصد ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی دارند، برای فعالیت در این حوزه ملزم به رعایت ضوابط تعیینشده در شبکه شاپرک هستند. این ضوابط شامل الزامات فنی، عملیاتی و نظارتی است که بهمنظور حفظ سلامت شبکه پرداخت تدوین شدهاند.
فعالیت شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت بدون اتصال و تطبیق با چارچوب شاپرک امکانپذیر نیست و این موضوع باعث میشود تمامی بازیگران این حوزه در یک ساختار واحد و قابل نظارت فعالیت کنند.
اهمیت شاپرک برای پذیرندگان
اگرچه پذیرندگان بهصورت مستقیم با شاپرک در ارتباط نیستند، اما بخش مهمی از فرآیند دریافت و تسویه وجوه آنها از طریق شبکهای انجام میشود که این شرکت مدیریت میکند. بسیاری از الزامات مربوط به احراز هویت، نوع فعالیت پذیرنده و نحوه استفاده از ابزارهای پرداخت، در چارچوب ضوابط این شبکه تعریف میشود.
به همین دلیل، آشنایی پذیرندگان با جایگاه شاپرک میتواند به درک بهتر فرآیندهای پرداخت و الزامات مرتبط با آن کمک کند، بهویژه در مواقعی که تغییرات مقرراتی یا عملیاتی اعمال میشود.
شاپرک بهعنوان یک زیرساخت، نه یک سرویس تجاری
نکته مهمی که در شناخت شاپرک باید به آن توجه داشت این است که این شرکت یک سرویس تجاری برای فروش به پذیرنده یا کاربر نهایی ارائه نمیکند. شاپرک یک زیرساخت ملی در حوزه پرداخت الکترونیکی محسوب میشود که وظیفه آن ایجاد بستر امن، منظم و قابلنظارت برای انجام تراکنشهای کارتمحور است.
این تمایز باعث میشود انتظارات از شاپرک با انتظارات از شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت متفاوت باشد و نقش آن بیشتر در سطح حاکمیتی و زیرساختی تعریف شود.
سوالات متداول (FAQ)
شاپرک چیست؟
شاپرک نام اختصاری شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت است. این شرکت مسئول ایجاد، راهبری و نظارت بر شبکه پرداخت الکترونیکی کارت در کشور است و نقش آن مدیریت زیرساختی تراکنشهای پرداخت مبتنی بر کارت بانکی میباشد. پرداختهایی که از طریق ابزارهایی مانند درگاههای پرداخت اینترنتی و پایانههای فروش انجام میشوند، در چارچوب شبکهای پردازش میشوند که شاپرک متولی آن است.
آیا شاپرک بهصورت مستقیم به پذیرندگان درگاه پرداخت یا کارتخوان ارائه میدهد؟
خیر. شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت بهصورت مستقیم خدماتی مانند درگاه پرداخت اینترنتی یا پایانه فروش به پذیرندگان ارائه نمیدهد. پذیرندگان برای دریافت این خدمات باید از طریق شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت که مجوز فعالیت دارند اقدام کنند. این شرکتها پس از اتصال به شبکه شاپرک، امکان ارائه ابزارهای پرداخت را خواهند داشت.
آیا تمام پرداختهای کارتبانکی در ایران از طریق شاپرک انجام میشود؟
پرداختهای الکترونیکی مبتنی بر کارت بانکی که از طریق ابزارهای رسمی مانند درگاههای پرداخت اینترنتی و پایانههای فروش انجام میشوند، در چارچوب شبکه پرداخت الکترونیکی کارت پردازش میشوند. این شبکه تحت مدیریت و نظارت شاپرک فعالیت میکند و بستر تبادل تراکنشهای پرداخت کارتمحور را فراهم میسازد.
ارتباط پذیرندگان با شاپرک به چه صورت است؟
پذیرندگان ارتباط مستقیمی با شاپرک ندارند. ارتباط آنها با شبکه پرداخت از طریق شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت برقرار میشود. ضوابط و مقرراتی که شاپرک در شبکه اعمال میکند، بهصورت غیرمستقیم و از طریق این شرکتها بر فعالیت پذیرندگان اثرگذار است.
نتیجه گیری
شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت، معروف به شاپرک، بهعنوان زیرساخت اصلی نظام پرداخت الکترونیکی کشور عمل میکند و مسئولیت مدیریت، استانداردسازی و نظارت بر تراکنشهای کارتمحور را بر عهده دارد. این شرکت خود ارائهدهنده مستقیم خدمات پرداخت به پذیرندگان نیست، اما از طریق ایجاد شبکهای امن و یکپارچه، امکان انجام تراکنشهای الکترونیکی را برای بانکها و شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت فراهم میسازد.
شناخت جایگاه شاپرک برای پذیرندگان و فعالان حوزه پرداخت اهمیت دارد، زیرا بسیاری از الزامات فنی و عملیاتی مرتبط با دریافت و پردازش پرداختهای الکترونیکی در چارچوب شبکهای انجام میشود که این شرکت مدیریت میکند. به این ترتیب، شاپرک نقش کلیدی در تضمین سلامت، نظم و امنیت نظام پرداخت الکترونیکی کشور ایفا میکند.
