ریال دیجیتال نوعی پول دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) است که به‌طور مستقیم توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود. هدف اصلی این پروژه، پاسخ به نیازهای اقتصاد دیجیتال، افزایش سرعت و امنیت پرداخت‌های الکترونیکی و ایجاد شفافیت در تراکنش‌های مالی است. بر اساس سند رسمی بانک مرکزی، بر بستر شبکه برنا طراحی شده؛ شبکه‌ای مبتنی بر دفترکل توزیع‌شده که امکان اجرای قراردادهای هوشمند، کاهش هزینه‌های مربوط به چاپ و توزیع اسکناس، و تسهیل مبادلات مالی در مقیاس ملی را فراهم می‌کند. به زبان ساده قرار است پلی باشد میان پول نقد سنتی و فین‌ تک‌های نوین در کشور.

چرا بانک مرکزی به فکر توسعه ریال دیجیتال افتاد؟

بانک مرکزی ایران به دنبال ایجاد بستری امن و پایدار برای پرداخت‌های نوین است. خلاصه‌اش اینکه با توجه به کاهش استفاده از اسکناس، افزایش تراکنش‌های دیجیتال و رشد فین‌ تک، لازم بود یک ابزار جدید مالی عرضه شود.

جزئیات:

• باعث کاهش هزینه چاپ و توزیع اسکناس می‌شود.

• امکان پرداخت سریع و امن را فراهم می‌کند.

• به توسعه اقتصاد دیجیتال و ابزارهای نوآورانه کمک می‌کند.

• نقش مهمی در مقابله با پول‌های خصوصی و رمزارزهای پرریسک دارد.

اهداف بانک مرکزی از ریال دیجیتال

بر اساس سند رسمی بانک مرکزی، مهم‌ترین اهداف توسعه عبارتند از:

• پاسخ به نیازهای اقتصاد دیجیتال و ابزارهای پرداخت نوین

• کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس

• ارتقای شفافیت و مبارزه با پولشویی

• ایجاد نظام پرداخت مقاوم و انعطاف‌پذیر

• فراهم‌سازی امکان پول برنامه‌پذیر

ریال دیجیتال چه تفاوتی با رمزارزهایی مثل بیت‌کوین دارد؟

در یک جمله: ریال دیجیتال رمزارز نیست. چون توسط بانک مرکزی صادر می‌شود و پشتوانه رسمی دارد.

• بیت‌کوین غیرمتمرکز است و نهاد مشخصی آن را کنترل نمی‌کند.

• کاملاً تحت نظارت بانک مرکزی است.

• تراکنش‌ها در شبکه برنا انجام می‌شود، نه بلاکچین عمومی.

• ارزش آن همیشه معادل با ریال فیزیکی است، برخلاف رمزارزها که نوسان شدید دارند.

شبکه برنا چیست و چه نقشی دارد؟

این شبکه ستون فقرات این پروژه است. خلاصه اینکه یک زیرساخت دفترکل توزیع‌شده است که امکان انتشار و اجرای قراردادهای هوشمند را فراهم می‌کند.

ویژگی‌های مهم این شبکه :

• مدیریت آن بر عهده بانک مرکزی است.

• اعضا شامل بانک‌ها و مؤسسات اعتباری می‌شوند.

• قابلیت اجرای قرارداد هوشمند دارد.

• ساختاری نیمه‌متمرکز دارد تا هم امنیت و هم سرعت تضمین شود.

مدل‌های طراحی ریال دیجیتال

یکی از بخش‌های مهم سند رسمی، توضیح درباره مدل‌های طراحی است:

۱. حساب‌محور

هر فرد یا کسب‌وکار حساب مستقیم نزد بانک مرکزی دارد و تراکنش‌ها در این حساب‌ها ثبت می‌شود. این مدل کنترل بالایی دارد اما پیچیدگی عملیاتی نیز زیاد است.

۲. توکن‌محور

در قالب توکن دیجیتال منتشر می‌شود که مالکیت آن روی ابزار کاربران (مثل موبایل) ذخیره می‌شود. این مدل شبیه رمزارزها عمل می‌کند اما متمرکز است.

۳. مدل ترکیبی (انتخاب بانک مرکزی ایران)

بانک مرکزی ایران رویکردی هیبریدی را انتخاب کرده است؛ ترکیبی از دو مدل بالا برای انعطاف بیشتر و کاهش ریسک.

کیف پول ریال دیجیتال چگونه کار می‌کند؟

این کیف پول ابزاری است برای نگهداری و انتقال. خلاصه‌اش اینکه شبیه کیف پول رمزارزی است، اما تحت نظارت بانک مرکزی.

انواع کیف پول:

1. کیف عادی → برای تراکنش‌های روزمره مردم.

2. کیف تجاری → مخصوص فروشندگان و کسب‌وکارها.

3. کیف اعضا → ویژه بانک‌ها و مؤسسات مالی.

با این کیف پول می‌توان:

• تراکنش‌های روزانه انجام داد.

• وجه دریافت یا ارسال کرد.

• قراردادهای هوشمند را فعال کرد.

مزایای استفاده از ریال دیجیتال برای مردم و کسب‌وکارها

در نگاه کلی، چندین مزیت مهم دارد:

• کاهش هزینه‌ها: دیگر خبری از چاپ پرهزینه اسکناس نیست.

• افزایش شفافیت: تراکنش‌ها روی شبکه ثبت می‌شوند و ردیابی آسان‌تر است.

• پرداخت سریع‌تر: نیازی به تسویه طولانی بانکی نیست.

• دسترسی بهتر: حتی مناطق کم‌برخوردار می‌توانند راحت‌تر به خدمات پرداخت دسترسی داشته باشند.

• پول برنامه‌پذیر: با قراردادهای هوشمند می‌توان تراکنش‌های شرطی و خودکار ایجاد کرد.

تهدیدها و چالش‌های احتمالی ریال دیجیتال

هر پروژه بزرگی علاوه بر فرصت، چالش هم دارد. خلاصه‌اش اینکه ممکن است مشکلاتی ایجاد کند:

• کاهش نقش بانک‌ها در واسطه‌گری مالی.

• هزینه‌های زیرساختی بالا برای بانک مرکزی.

• نگرانی‌های مربوط به حریم خصوصی کاربران.

• احتمال استفاده مجرمانه در صورت ضعف نظارت.

• ابهامات ناشی از نوظهور بودن این فناوری.

ریال دیجیتال چه تأثیری بر فین‌ تک و استارتاپ‌ها خواهد داشت؟

برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های فین‌ تک، یک فرصت بزرگ است. خلاصه‌اش اینکه می‌توانند سرویس‌های جدیدی روی این بستر بسازند.

• توسعه اپلیکیشن‌های پرداخت هوشمند.

• ارائه خدمات مالی مبتنی بر قرارداد هوشمند.

• کاهش هزینه کارمزدهای بانکی.

• امکان رقابت بیشتر با بانک‌ها و رشد نوآوری.

آینده ریال دیجیتال؛ آیا می‌تواند جایگزین پول نقد شود؟

در آینده می‌تواند مکمل اسکناس باشد، نه جایگزین کامل. خلاصه اینکه به مرور زمان استفاده از پول نقد کاهش پیدا می‌کند، اما حذف کامل آن زمان‌بر است.

بر اساس سند بانک مرکزی:

• قرار است در کنار اسکناس عرضه شود.

• تا سال‌های آینده هدف اصلی، افزایش سهم پرداخت دیجیتال خواهد بود.

• احتمال دارد در آینده، اسکناس تنها برای موارد محدود باقی بماند.

جدول مزایا و تهدیدهای ریال دیجیتال